Buitenschoolse kunsteducatie > eenmaal weg, blijft weg!

'Bei Mir Bistu Shein' klonk het speels in het Haagse Koorenhuis. Twee leerlingen op viool, begeleid door piano, ontvingen ons muzikaal voor het gesprek met Jet Bussemaker over een toekomstbestendige infrastructuur voor de kunsteducatie. Het was een van de vele gesprekken die zij voert om haar beleidsbrief over cultuur nader vorm te geven en haar ideeën te toetsen.

Met het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit ligt er de komende jaren bij de drie overheden veel beleidsnadruk op cultuuronderwijs op de basisschool. Het programma vraagt om samenwerking tussen scholen en de buitenschools werkende culturele instellingen, zoals professionele kunstinstellingen, centra voor de kunsten en jeugdtheaterscholen. Om de brug te slaan tussen school en instelling zijn icc'ers en cultuurcoaches van groot belang. De deelnemers hielden dan ook een pleidooi voor het verruimen van het aantal cultuurcoaches en riepen op zeker niet te bezuinigen op deze functie. Dat sprak Bussemaker wel aan, omdat zij als staatssecretaris zes jaar geleden aan de wieg ervan stond.

Gesubsidieerde instellingen zoals centra voor de kunsten zijn de afgelopen tijd in zeer zwaar weer beland. Veel gemeenten bezuinigen op deze instituties; in sommige gemeenten is de subsidie zelfs beëindigd. Talentontwikkeling in de kunsten van kinderen en jongeren in de vrije tijd wordt in veel gevallen nog wel gesubsidieerd, maar de vorm daarvan verschilt nogal. En voor cursussen voor volwassenen is de trend dat ze kostendekkend moeten zijn .  

Gemeenten als Veghel en Den Haag bezuinigen niet op cultuureducatie, zo vertelden beide wethouders in het Koorenhuis, maar voor kunstbeoefening in de vrije tijd ligt het anders. Volgens branchevereniging Kunstconnectie bedraagt de bezuiniging alleen al op de centra voor de kunsten in 2013 ca. 20% (€ 16 miljoen), tot 2015 loopt dat op tot 25% (€ 20 miljoen). Adviseurs van BMC wezen al op de bezuinigingen op cultuur door de decentralisatie van verzorgingstaken van de rijksoverheid naar gemeenten. Financiële risico's die laatstgenoemde taken met zich meebrengen dwingen gemeenten om op de cultuurbegroting te bezuinigen.

Op de vraag van de minister wat zij voor buitenschoolse kunsteducatie zou moeten doen, antwoordden de deelnemers: elke overheid moet blijven toezien op een lokale infrastructuur voor kunstbeoefening waarin iedereen naast en na school de mogelijkheid houdt om zijn talent verder te ontwikkelen en te verdiepen. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld ruimtes en andere faciliteiten beschikbaar stellen om kunstbeoefening in de vrije tijd te stimuleren. Want wat je nu in de culturele infrastructuur wegbezuinigt, komt nooit meer terug – in welke vorm dan ook!

Wat vindt u dat minister Bussemaker zou kunnen bijdragen aan een toekomstbestendige infrastructuur voor kunsteducatie? Ik lees uw antwoorden graag op linkedin in het netwerk Cultuureducatie of in het netwerk Amateurkunst.

Zandkastelen vastgelegd in Het Cultuurnetwerk

'De infrastructuur voor cultuureducatie lijkt op een strand vol zandkastelen, die we vol enthousiasme en met de beste bedoelingen bouwden. Met elke eb-en-vloed beweging dreigt het water ze echter weg te vagen. Niet dat het elke dag raak is, maar beweging is er mijns inziens wat teveel in de infrastructuur.' Deze woorden schreef ik nog maar een maand of drie geleden in de inleiding van de afscheidspublicatie van Cultuurnetwerk Nederland.

Iets later dan gepland verscheen begin dit jaar die publicatie, Het Cultuurnetwerk. Over de infrastructuur cultuureducatie per 1 januari 2013. We speelden al een tijdje met het idee om de infrastructuur voor cultuureducatie volledig in beeld te brengen. En een toepasselijk moment is dan natuurlijk de verandering van je eigen positie in die infrastructuur door de fusie tot het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). Juist nu er zoveel wijzigt is het van belang zicht te hebben op hoe de totale infrastructuur eruit ziet, want daarbinnen hangt alles met elkaar samen. In 2011 schreef de Raad voor Cultuur in zijn Sectoranalyse Amateurkunst en Cultuureducatie terecht al dat deze infrastructuur aan een buitenstaander nauwelijks meer is uit te leggen.

Die uitdaging zijn we het afgelopen jaar aangegaan. We wilden een zo overzichtelijk mogelijk beeld schetsen van de gehele infrastructuur en van alle actoren die daarin een rol spelen. We hebben een indeling gemaakt in sectoren: cultuur, beleid, onderzoek, onderwijs, fondsen. Met daarbinnen een indeling in actoren die landelijk, regionaal of lokaal opereren. Vervolgens hebben we geprobeerd te vertellen wie de actoren zijn, welke rol zij spelen en zo mogelijk hoeveel ervan zijn in Nederland.

'Geprobeerd' zeg ik bewust bescheiden omdat we al snel merkten dat dit een gigantische klus was en dat het soms ook wel voor discussie vatbaar was wie en wat we waar precies moesten indelen en wie en wat er nou wel en niet bijhoorde. Regelmatig rees de vraag of je zo'n infrastructuur wel echt in kaart kunt brengen… Toch hebben we doorgezet en gestreefd naar volledigheid en ik ben dan ook erg blij dat dat harde werken nu beloond wordt met vele enthousiaste reacties van jullie.

Ik ben zelf trots op wat er ligt, en niet alleen omdat we hiermee het werk van Cultuurnetwerk Nederland afsloten. Ik zie dit document ook als een mooi startdocument waarmee we als LKCA verder kunnen.

De infrastructuur blijft veranderen en dus brengen we die in het vervolg ook online in kaart zodat we die veranderingen meteen kunnen volgen. Natuurlijk gaan we dat ook doen voor de infrastructuur amateurkunst. Voor dit moment zijn de zandkastelen die er staan even vastgelegd in een tijdsdocument. Als het aan mij ligt gaan we deze kastelen de komende jaren versterken en bouwen we het geheel weer uit in plaats van af.

En, hoe ziet uw lokale infrastructuur eruit? En welke veranderingen – ten goede of ten kwade – ziet u om u heen? Deel het in het Netwerk Cultuureducatie of in het Netwerk Amateurkunst op LinkedIn.

Kwaliteit is... meer dan een invuloefening

Er zijn twee woorden die mijn werkzaamheden sinds het begin van dit jaar hebben bepaald. Weet u welke ik bedoel? Ik laat u niet in spanning. Het gaat om 'afstemmen' en 'kwaliteit'. En dat verbaast u waarschijnlijk niet.

Twee organisaties samenbrengen die in verschillende kennisgebieden werkten, vergt grondige afstemming. Concreet houdt dit in dat mijn managementteam, mijn medewerkers en ikzelf stevig overleg voeren om te zorgen dat onze projecten elkaar niet overlappen, maar juist versterken. En verder: Welke nieuwe kennis gaan we ontwikkelen, en met wie? Hoe maken we de beschikbare kennis over de culturele levensloop of de culturele infrastructuur zo goed mogelijk toegankelijk? En - heel praktisch – hoe voorkomen we dat niet alle grote conferenties in dezelfde maand georganiseerd worden? Kortom, aan het eind van dit afstemmingsproces moet er een samenhangend geheel van op kennis gerichte activiteiten liggen. Alles in goed overleg met belangrijke partners in het werkveld.

En dan kwaliteit. Een woord dat vermoedelijk iedereen van ons zo nu en dan bezighoudt. Want wie streeft geen kwaliteit na in zijn leven? Met dit begrip, in samenhang met de culturele levensloop, als deel van de LKCA-missie, wil ik zorgvuldig omgaan. Want waar gaat het precies om? Om kwaliteit als meetbaar begrip? Om kwaliteit die gebaseerd is op wat de klant van een product of dienst vindt? Om kwaliteit als concept zonder vaststaande inhoud? Iedereen wil beter, iedereen roept dat de kwaliteit omhoog moet, maar wat wil men dan precies?

Het is niet aan het LKCA voor te schrijven wat dé manier is om cultuureducatie of amateurkunst met kwaliteit te realiseren. Daar zijn immers verschillende opvattingen over. Wel zorgen we voor collectieve kennisuitwisseling over wat kwaliteitsvol gevonden wordt, via social media, in publicaties en met bijeenkomsten. Wat u verder van ons mag verwachten zijn gedegen informatie en analyses die bijdragen aan het kennisdebat. Bij dit alles is het belangrijk te bedenken dat kwaliteit om te beginnen af te meten is aan de plaats van cultuureducatie in het curriculum, de professionaliteit van docenten en de leeropbrengsten van leerlingen. En vervolgens aan de deskundigheid en betrokkenheid van schoolleiders, culturele instellingen, besturen, artistiek kader, community arts makers en beleidsbepalers.

Geïnspireerd nog door Valentijnsdag en de vraag 'Liefde is…' vraag ik u nu een keer om een stelling op LinkedIn, te beginnen met: 'Kwaliteit is…'

LKCA in de lucht!

Het was even spannend, en vooral heel hard doorwerken in december. En het is gelukt. Met ingang van het nieuwe jaar is het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst, het LKCA, letterlijk en figuurlijk in de lucht! En zoals de Maya's eeuwen geleden al voorspelden, het einde van 2012 is niet het einde van de wereld, maar de start van een nieuw tijdperk met nieuwe kansen en uitdagingen.
Bijna alle medewerkers van het LKCA hadden vakantie en zijn maandag begonnen. We openden het jaar en ons nieuwe instituut met een feestelijk champagneontbijt. Dit vooral omdat lang niet iedereen elkaar al kent. Tijdens het ontbijt zag ik velen nader kennismaken en enthousiast ideeën uitwisselen. Onze huisstijl werd gepresenteerd en iedereen kreeg nieuwe visitekaartjes. En na afloop moesten sommigen al direct door naar hun eerste LKCA-vergadering. Binnen een paar uur waren we hard aan het werk alsof we niet anders gewend waren.

Tijdens het ontbijt heb ik het mijn medewerkers al gezegd en ik herhaal het hier graag: je kunt pas echt beginnen als alles werkt. En dat deed het maandag. Zo'n snelle overgang naar een nieuw instituut was niet mogelijk geweest zonder de enorme inzet van een klein aantal mensen die altijd achter de schermen actief zijn. U kent ze waarschijnlijk niet. Als u bijeenkomsten van Kunstfactor of Cultuurnetwerk bezocht, kwam u daar vooral onze inhoudelijke projectleiders, projectmedewerkers en adviseurs tegen. Maar juist de medewerkers die de bureaus plaatsten, kasten verhuisden, computers aansloten, snoeren aanlegden, zorgden dat de e-mail werkte, dat de website al in de lucht is, dat we al visitekaartjes hebben en dat de grootste verhuisrommel opgeruimd was, juist hen heb ik bedankt voor hun inzet. Zij zorgden ervoor dat wij allemaal direct aan de slag konden.

En daar ben ik blij om. We hebben immers een druk jaar voor de boeg. Wat we vorig jaar juli in het Activiteitenplan omschreven, is door ons de afgelopen maanden omgezet naar een intern werkplan met beschrijvingen van alle projecten die we gaan aanpakken. Prioriteiten zijn onder meer de infrastructuur voor cultuureducatie en amateurkunst, kwaliteit en samenhang in de amateurkunst en cultuureducatie in het hart van het onderwijs. Voor mijzelf betekent dit dat ik me nu en ook straks bezighoud met Cultuureducatie met Kwaliteit. Ik zeg expres straks, want het eerste half jaar ben ik werkzaam als interim directeur, ervan uitgaand dat de Raad van Toezicht op 1 juli een nieuwe directeur kan aanstellen. Ik ga dan ook door met mijn blogs zoals ik dat bij Cultuurnetwerk Nederland deed. Maar, wel met een breder onderwerp: cultuureducatie EN amateurkunst!